مصاحبه اختصاصی افق با آخرین گزارشگر ویژه ی سازمان ملل متحد به ایران

متن کامل مصاحبه اختصاصی افق با موریس کاپیتورن، آخرین گزارشگر ویژه ی سازمان ملل متحد به ایران طی سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۲، دیپلمات ارشد پیشین دولت کانادا، و استاد حقوق.

سیامک دهقانپور:
«نظر شما درباره ی گزارشگر ویژه ی سازمان ملل برای ایران چیست اخیرا گفته بودید فردی با تجربه و پیشینه ی حقوقی گزینه ی خوبی خواهد بود؟»
موریس کاپیتورن:
«درست است اما، من نمی خواهم بگویم افراد با پیشینه های دیگر مناسب نیستند. اما، حقوق به روشنی دری به این روند است. همان دری که راه را برای انتصاب من وکیل به سمت گزارشگر ویژه ی سازمان ملل برای ایران هموار کرد.»
سیامک دهقانپور:
«چه فاکتورهایی برای این کار حیاتی اند؟»
موریس کاپیتورن:
«فکر می کنم برخورداری از درک نسبتا خوب از رخدادها در ایران و همچنین سیاست و فرهنگ و تاریخ ایران فاکتورهای حیاتی اند. از درک انقلاب مشروطه و دوران مصدق نباید غافل شد. درک این مسائل برای فهمیدن هر مباحثه ی سیاسی در ایران بسیار مهم است.»
سیامک دهقانپور:
«شما در سفرتان به ایران در دوره ی کاری تان با گروهی از شخصیت های سیاسی از جمله پروانه و داریوش فروهر در ایران ملاقات کردید. درک شما از آن دوره با آنچه اکنون از طریق رسانه ها می بینید چقدر تغییر کرده است؟»
موریس کاپیتورن:
«از جهتی من خوش شانس بودم که در زمان وجود آزادی های نسبی در ایران بودم. به این معنی که من از دولت خواهان چندین ملاقات از جمله با فروهرها و چند تن دیگر شدم و با همه ی آنها موافقت شد. از این رو شرایط آن روزها با امروز بسیار متفاوت است. گزارشگر ویژه باید راهی برای عمل به وظیفه اش پیدا کند. ممکن است به او اجازه ورود به ایران بدهند یا ندهند. اخیرا یکی از مقامات ارشد ایران همه چیز را زیر سوال برد و پیشنهاد کرد کشورهای اسلامی سیستم حقوق بشری خود را داشته باشند. این نکته ی قابل توجهی است که نشان دهنده ی نگاه ایران به جایگاه حقوق جهانشمول بشر است. گزارشگر ویژه ای که این مسولیت را قبول می کند باید به این امور و واکنش های ایران وقوف داشته باشد و برای هر چیز غیرمنتظره ای آماده باشد. من بارها در شرایطی قرار می گرفتم که باید خلق الساعه تصمیم می گرفتم تا بتوانم کارم را به جلو ببرم.»
سیامک دهقانپور:
«آیا مسلمان بودن گزارشگر ویژه فاکتوری موثر است؟»
موریس کاپیتورن:
«مسلمان بودن می تواند یک مزیت باشد که در مورد گزارشگر ویژه ی مورد نظر مطرح است در عین حال می تواند یک مضرت باشد چرا که عده ای معتقدند احتمال تضاد منافع بر سر اینکه سرانجام باورهای مذهبی گزارشگر یا معیارهای حقوق بشر بر یکدیگر چیره خواهد شد، وجود دارد.»

سیامک دهقانپور:
«چه شد که ایران برای بار دوم از شما دعوت نکرد؟»
موریس کاپیتورن:
«من آماده بودم به دفعات به ایران بروم اما، دعوتنامه ی دیگری فرستاده نشد و روشن نکردند من چه کردم که چنین تصمیمی را در پی داشته است. از سوی دیگر حدس می زدم که گزارش من خیلی مورد استقبال تهران قرار نگرفته بود.»
سیامک دهقانپور:
«چرا از گزارش شما ناراضی بودند؟»
موریس کاپیتورن:
«از نارضایی شان زیاد شگفت زده نشدم برای اینکه در حوزه های مختلفی گزارش ام بسیار صریح بود و این همان چیزی است که سیستم حقوق بشر طلب می کند.»
سیامک دهقانپور:
«امروز که به گذشته نگاه می کنید آیا ترجیح می دادید کمی از صراحت خود بکاهید با این هدف که فرصت های بیشتری برای سفر به ایران داشته باشید؟»
موریس کاپیتورن:
«تا امروز همانطور عمل می کردم. به باور من از این راه می توان استانداردهایی را برای ایرانیان درون کشور بنیان گذاشت و روشن کرد یک ایران آزادتر و بازتر که بیشتر به حقوق بشر احترام می گذارد مورد حمایت جهان قرار خواهد داشت.»
سیامک دهقانپور:
«اگر ایران به گزارشگر ویژه اجازه ی ورود ندهد آیا پرونده به شورای امنیت منتقل خواهد شد؟»
موریس کاپیتورن:
«من محصول سیستم قبلی هستم که طی آن کمیسیونر عالی حقوق بشر من را منصوب کرد. الان سیستم متفاوتی بکار گرفته می شود که گزارشگر بر مبنای رای گیری انتخاب می شود. باید دید این سیستم اگر ایران اجازه ی ورود به گزارشگر ویژه را ندهد چگونه برخوردی خواهد داشت.»
سیامک دهقانپور:
«آیا نمونه هایی وجود دارد که فعالیت گزارشگر ویژه به بهبود وضعیت حقوق بشر در کشوری منجر شده باشد؟»
موریس کاپیتورن:
«کشورهایی که برایشان گزارشگر ویژه تعیین شده معمولا اذعان نمی کنند که بهبود وضع حقوق بشر نتیجه ی تلاش های گزارشگر ویژه ی بوده است و تغییرات را منتج از تصمیم های درست مبتنی بر سیاست کلی کشور توصیف می کنند.»
سیامک دهقانپور:
«بنظر می رسد مکانیزمی برای اجرای توصیه های گزارشگر ویژه وجود ندارد. درست است؟»
موریس کاپیتورن:
«درست است اما، توجه داشته باشید که اینک روند جدیدی در کار است که من با آن آشنایی چندانی ندارم و ما شاهد نخستین گزارشگران ویژه در این سیستم هستیم. البته در آن دوره گزارش های من باید به کمیسیون حقوق بشر و نهایتا کمیته ی سوم مجمع عمومی ارائه می شد که بر سر پذیرش یا رد آن رای گیری صورت می گرفت. گزارش های من اغلب با رای نزدیک پذیرفته می شد.»
سیامک دهقانپور:
«وضعیت امروز حقوق بشر در ایران را با توجه به مرگ چندین فعال سیاسی در روزهای اخیر چگونه می بینید؟»
موریس کاپیتورن:
«روشن است که وضعیت بهتر نشده و در مسیر بهبود قرار ندارد. دشوار بتوان به این اوضاع خوش بینانه نگاه کرد. در نمونه هایی که گفتید و بسیاری موارد دیگر از جمله گردش آزاد اطلاعات و آموزش شرایط وخیم است؛ اخیرا مدرسه ی بهایی ها بسته شد و این افراد از کار محروم شده و تحت آزار قرار می گیرند. در تصویر کلی اتفاقات زشتی در ایران در حال رخ دادن است.»